Bij het telefonisch of via de website (overeenkomst op afstand) of aan de deur (buiten de verkoopruimte) afsluiten van een energiecontract gelden extra beschermende regels. Het energiebedrijf moet vooraf verschillende informatie verstrekken. Bovendien geldt voor het  telefonisch tot stand gekomen energiecontract op initiatief van het energiebedrijf de extra voorwaarde dat de overeenkomst schriftelijk moet worden aangegaan. Wanneer dit niet is gebeurd is de overeenkomst nietig.
De consument heeft na het sluiten van de overeenkomst 14 dagen bedenktijd. Wanneer hier niet op wordt gewezen of het formulier waarmee het contract ongedaan gemaakt kan worden niet is bijgevoegd, dan wordt de bedenktijd met een jaar verlengd.
Wanneer de consument bij een contract voor bepaalde vóór het einde van de looptijd overstapt naar een ander energiebedrijf, dan mag een opzegvergoeding in rekening worden gebracht. De hoogte hangt af van de resterende contractduur en is aan een maximum gebonden.

In de Regeling afsluitbeleid voor kleinverbruikers van elektriciteit en gas is een incassoprocedure opgenomen waaraan energiebedrijven zich moeten houden. De procedure is als volgt:

• Het energiebedrijf moet bij een betalingsachterstand op korte termijn een betalingsherinnering sturen, waarbij men moet wijzen op de mogelijkheid van schuldhulpverlening en dat men bij gebruikmaking daarvan niet tot afsluiting over zal gaan.
• Het energiebedrijf moet in het incassotraject zijn best doen om in persoonlijk contact te treden met de debiteur om de ernst van de zaak te bespreken en mondeling te wijzen op de mogelijkheden om tot een oplossing te komen.
• Het energiebedrijf moet aanbieden de persoonlijke gegevens door te geven aan de afdeling schuldhulpverlening van de gemeente.

Wanneer betrokkene niet reageert of geen bezwaar maakt moeten de gegevens aan de gemeente worden verstrekt.

Gemeenten zijn verplicht om deze signalen op te pakken en hulp aan te bieden (vroegsignalering). Dit kan variëren van het sturen van een brief tot het aanbellen aan de deur. Gemeenten zullen hierin afhankelijk van het type signaal en de inschatting van de urgentie keuzes maken.

In de Regeling afsluitbeleid voor kleinverbruikers van elektriciteit en gas en in de Warmteregeling is een afsluitverbod opgenomen. Alleen wanneer de energieleverancier aantoonbaar aan de procedurevoorschriften heeft voldaan en het niet lukt om in persoonlijk contact te komen en een betalingsregeling te treffen mag worden afgesloten. Aan de volgende voorwaarden moet worden voldaan:

1. De leverancier moet ten minste driemaal een schriftelijke betalingsherinnering sturen en daarbij, naast de mogelijkheden voor schuldhulpverlening, eveneens wijzen op de mogelijkheid om een betalingsregeling te treffen en daarover met hem in contact te treden. De nakomingstermijn voor deze herinneringen dient ten minste veertien dagen te zijn.
2. De leverancier moet  zich daarnaast tot het uiterste inspannen om in persoonlijk contact te treden met de debiteur. Dit moet zo nodig herhaaldelijk en via diverse communicatiekanalen gebeuren. Dit betekent dat niet kan worden volstaan met alleen schriftelijke communicatie zoals bijvoorbeeld per brief, e-mail, of andere vormen van elektronische berichten. Er  moet ook persoonlijk per telefoon of door middel van een huisbezoek geprobeerd worden om in contact te komen.
3. De leverancier moet een redelijke en passende betalingsregeling aanbieden. Dat betekent dat de tussen de leverancier en de debiteur overeen gekomen betalingsregeling, is toegesneden op de situatie van de individuele debiteur en rekening houdt met diens persoonlijke omstandigheden, waaronder financiële draagkracht. Het betekent ook een zorgvuldig proces van totstandkoming van een betalingsregeling, zoals het bieden van redelijke reactietermijnen en het opschorten van eventueel reeds ingezette incassomaatregelen. De betalingsregeling omvat afspraken over de betaling van de maandelijkse termijnbedragen die nog gaan komen en afspraken over de afwikkeling van de opgebouwde betalingsachterstand.

Wanneer een betalingsregeling is overeengekomen geldt het afsluitverbod zolang de betalingsregeling wordt nagekomen.

Wanneer het niet lukt om in contact te komen, de debiteur wil geen betalingsregeling of de betalingsregeling wordt niet nagekomen, dan moet de energieleverancier een 'vroegsignaal' sturen naar schuldhulpverlening.

Indien de debiteur binnen 4 weken een aanvraag voor schuldhulpverlening doet of de vordering wordt betrokken bij een lopend traject van schuldhulpverlening mag de leverancier het contract niet ontbinden. Het afsluitverbod geldt tot het moment dat op het verzoek negatief is beslist, of indien er een schuldsanering tot stand komt, gedurende de looptijd van deze regeling.

Wanneer de debiteur afgesloten is wordt hij weer aangesloten indien hij een bewijs overlegt:

• dat hij heeft verzocht om schuldhulpverlening, totdat op het verzoek negatief is beslist of totdat de schuldhulpverlening eindigt;
• dat de vordering betrokken wordt bij een lopend traject van schuldhulpverlening.

De netbeheerder moet voor kosten van afsluiten en heraansluiten een redelijke en passende betalingsregeling aanbieden.

Er mag wel worden afgesloten indien:

• de verbruiker geen leverancier heeft;
• de verbruiker er zelf om verzoekt, bijvoorbeeld ivm verhuizing;
• de verbruiker gebruik maakt van een prepaidmeter;
• er sprake is van fraude, bijvoorbeeld knoeien met de meter;
• er sprake is van een onveilige situatie, bijvoorbeeld een gaslek;
• een leveringsovereenkomsten voor bepaalde tijd is gesloten en deze afloopt.

Kwetsbare consument
Wanneer de debiteur een verklaring overlegt van een arts (niet de behandelend arts), die inhoudt dat afsluiting ernstige gezondheidsrisico's tot gevolg zal hebben, dan geldt een afsluitverbod c.q. heraansluitverplichting. Deze uitzondering geldt het hele jaar.

Water behoort tot de  primaire levensbehoefte van mensen. Waterbedrijven dienen, mede gelet op het belang van water voor de gezondheid van mensen en de monopoliepositie van waterbedrijven, terughoudend om te gaan met het afsluiten van water.
Op basis van art. 9 van de Drinkwaterwet is de Regeling afsluitbeleid voor kleinverbruikers van drinkwater tot stand gekomen. Volgens deze regeling moeten waterbedrijven de volgende procedure hanteren:

Schriftelijke herinnering
Het waterbedrijf zendt minimaal een keer een schriftelijke herinnering. In deze herinnering:

• wijst het waterbedrijf op de mogelijkheid van schuldhulpverlening;
• biedt het waterbedrijf aan om met schriftelijke toestemming van betrokkene zijn gegevens aan een instantie voor schuldhulpverlening te verstrekken;
• wijst het waterbedrijf er op dat ze, met een medische verklaring, niet tot afsluiting over zal gaan (zie verderop).

Persoonlijk contact
Het waterbedrijf moet zich inspannen om in persoonlijk contact met betrokkene te treden om betalingsachterstanden te voorkomen en te beëindigen en om nogmaals te wijzen op de mogelijkheid van schuldhulpverlening.

Gegevensverstrekking
Indien betrokkene niet heeft gereageerd op het aanbod om de gegevens aan een instelling voor schuldhulpverlening te verstrekken, dan verstrekt het waterbedrijf ook zonder toestemming de gegevens aan een instantie voor schuldhulpverlening.

Kwetsbare consument
Wanneer de debiteur een verklaring overlegt van een arts (niet de behandelend arts), die inhoudt dat afsluiting ernstige gezondheidsrisico's tot gevolg zal hebben, dan geldt een afsluitverbod c.q. heraansluitverplichting.

Waterzak
Voorafgaand aan afsluiting van water verstrekt het waterbedrijf op verzoek een bewaarmiddel om een aantal dagen over drinkwater te kunnen beschikken.

Verhuurders (ook particuliere verhuurders), zorgverzekeraars, energie- en waterbedrijven zijn verplicht om betalingsachterstanden bij de gemeente te melden. De verplichting ontstaat nadat ze eerst de achterstand via een maatschappelijk verantwoorde incasso hebben proberen te innen. Dat wil zeggen dat zij:

• minstens eenmaal een schriftelijke betalingsherinnering sturen;
• zich inspannen om in persoonlijk contact te treden om te wijzen op mogelijkheden om betalingsachterstanden te voorkomen en te beëindigen;
• wijzen op de mogelijkheden voor schuldhulpverlening; en
• aanbieden om gegevens door te geven aan gemeenten.

Wanneer betrokkene niet reageert of geen bezwaar maakt moeten de gegevens aan de gemeente worden verstrekt.

Gemeenten zijn verplicht om deze signalen op te pakken en hulp aan te bieden. Dit kan variëren van het sturen van een brief tot het aanbellen aan de deur. Gemeenten zullen hierin afhankelijk van het type signaal en de inschatting van de urgentie keuzes maken.

Wanneer het energie- of waterbedrijf is aangesloten bij de Stichting geschillencommissie consumentenzaken kan, nadat eerst zonder succes geklaagd is bij het energiebedrijf, een klacht ingediend worden bij de geschillencommissie. Bij betalingsproblemen geldt een verkorte procedure. Voorwaarde is echter dat het openstaande bedrag in depot wordt gestort. Van deze voorwaarde wordt slecht in zeer uitzonderlijke situaties afgeweken. Deze procedure is bij betalingsproblemen dus weinig zinvol.

De Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) is verantwoordelijk voor de handhaving van en toezicht op de regeling afsluitbeleid. Zij ziet toe op de regeling op basis van klachten die binnen komen bij ConsuWijzer. Wanneer een energiebedrijf de 'winterregeling' niet goed toepast kan het dus zinvol zijn te klagen bij ConsuWijzer.