Recht op gratis hulp
Iedereen in Nederland heeft recht op gratis schuldhulpverlening. Op basis van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening moet de gemeente hiervoor zorgen. Wordt er geen hulp verleend dan staat er bezwaar en beroep open. En wanneer schuldeisers niet mee willen werken dan is er nog de mogelijkheid van een dwangakkoord en een wettelijke schuldsanering natuurlijke personen (WSNP). In plaats van mensen hierop te wijzen, maken bedrijven misbruik van de omstandigheden waarin mensen verkeren. Neem als voorbeeld Actief Schuldhulp Nederland, ook bekend onder de naam Landelijk Schuldhulp en Direct Schuldhulp.
Voorbeeld: Actief Schuldhulp
Jannie heeft zo’n € 40.000 schulden. Er ligt al jaren beslag op haar bijstandsuitkering. Ze krijgt regelmatig brieven van incassobureaus en deurwaarders. Ze heeft veel last van stress, slaapt slecht en is de wanhoop nabij. Via google komt ze een bedrijfje “Actief schuldhulp” tegen. Ze maakt een afspraak en ze beloven hulp. Wel moeten een aantal stukken worden ondertekend:
- Opdracht schuldbemiddeling
- Overzicht met de kosten
- Machtiging financieel beheer
- Acte van cessie
Een medewerker komt op huisbezoek en laat de formulieren direct ondertekenen. Naderhand blijkt dat er getekend is voor het in rekening brengen van forse kosten. Actief Schuldhulp brengt namelijk € 1100 opstartkosten en maandelijks € 100,- in rekening. Dit zijn zeker voor iemand met een bijstandsuitkering (aflossingscapaciteit € 53 per maand) hoge kosten.
En hier blijft het niet bij. Na beëindiging van het traject op verzoek van cliënt wordt er nogmaals € 1100,- in rekening gebracht. Beëindiging op verzoek wordt ruim opgevat. In de overeenkomst staat:
- Indien cliënt gedurende vier weken niet reageert op meerdere contactverzoeken van Actief Schuldhulp Nederland BV
of - twee maanden achter elkaar het overeengekomen budget niet op de beheerrekening wordt gestort
of - cliënt nieuwe schulden maakt
of - cliënt op een andere wijze bewust het traject frustreert wordt dit beschouwd als beëindiging door cliënt en zijn de beëindigingskosten per direct verschuldigd.
Een voortijdige beëindiging vanwege nieuwe schulden is dus ook reden om € 1100 in rekening te brengen. En zo is het verdienmodel rond, want met dit soort kosten met een bijstandsuitkering geen nieuwe schulden maken, is onmogelijk.
Verboden schuldhulpverlening
Om te voorkomen dat organisaties misbruik maken van mensen met schulden heeft de wetgever in de Wet op het consumentenkrediet geregeld dat schuldbemiddeling bij een consumentenkrediet verboden is, tenzij sprake is van:
- gratis schuldbemiddeling;
- schuldbemiddeling door gemeenten, gemeentelijke kredietbanken of instellingen, die zich in opdracht en voor rekening van gemeenten met schuldbemiddeling bezighouden;
- schuldbemiddeling door o.a. advocaten, curatoren en bewindvoerders op basis van de Faillissementswet/wsnp, of curatoren en bewindvoerders op basis van het Burgerlijk Wetboek, en deurwaarders.
Het verbod op schuldbemiddeling tegen betaling geldt alleen voor schulden die geheel of gedeeltelijk voortvloeien uit krediettransacties. Het gaat hierbij niet alleen om leningen, roodstanden en koop op afbetaling bij postorderbedrijven, maar ook om schulden vanwege telefoonabonnementen met inbegrepen telefoontoestel. De Hoge Raad heeft namelijk bepaald dat een telefoonabonnement met inbegrepen toestel in beginsel aangemerkt moet worden als kredietovereenkomst, tenzij de aanbieder aannemelijk kan maken dat de abonnementskosten niet (mede) strekken tot afbetaling van de telefoon.
Ook constructies waarbij voor budgetbeheer moet worden betaald in combinatie met gratis schuldbemiddeling zijn volgens de Hoge Raad niet toegestaan.
Organisaties die het verbod overtreden kunnen strafrechtelijk vervolgd worden. Medewerkers werkzaam bij Belastingdienst / Bureau economische handhaving zijn aangewezen voor het toezicht op de naleving. Bovendien is de overeenkomst om schulden tegen betaling te regelen nietig. Dit heeft tot gevolg dat alles wat betaald is op grond van onverschuldigde betaling van de organisatie teruggevorderd kan worden. Het terug eisen van het geld moet vanwege verjaring binnen 5 jaar gebeuren.
Op de grens van strafbaarheid
Het is niet altijd duidelijk of sprake is van een strafbare handeling. Allereerst zal een consumentenkrediet (koop op afbetaling, een roodstand, telefoonabonnement met telefoon) deel moeten uitmaken van het schuldenpakket. Maar ook als dat het geval is doen bedrijven pogingen om strafbaarheid te voorkomen, bijvoorbeeld door in de stukken een ‘schuldbemiddelingsadvocaat’ op te voeren voor het geval een consumentenkrediet deel uitmaakt van het schuldenpakket. Of dit voldoende is, is niet duidelijk. Dit roept vragen op als:
- Moet de advocaat zelf de overeenkomst met de klant sluiten en bij de ondertekening aanwezig zijn?
- Moeten de werkzaamheden die bij een schuldregeling horen daadwerkelijk door een advocaat worden uitgevoerd? Denk hierbij aan:
- inventariseren van de schulden;
- verzoek om uitstel en het opvragen van het saldo;
- berekenen van de aflossingscapaciteit;
- en het doen van voorstellen aan de schuldeisers.
Misbruik van omstandigheden, dwaling en/of een oneerlijke handelspraktijk
In het geval van verboden schuldhulpverlening is het duidelijk. De overeenkomst is nietig en alles wat betaald is kan worden teruggevorderd. Maar ook wanneer strikt genomen geen sprake is van ‘verboden schuldhulpverlening’ zijn er mogelijkheden om het geld terug te vorderen. In het Burgerlijk Wetboek staan verschillende vernietigingsgronden die van toepassing zouden kunnen zijn.
Misbruik van omstandigheden (art. 3:44 lid 4 BW)
Hiervan is sprake indien:
"iemand die weet of moet begrijpen dat een ander door bijzondere omstandigheden, zoals noodtoestand, afhankelijkheid, lichtzinnigheid, abnormale geestestoestand of onervarenheid, bewogen wordt tot het verrichten van een rechtshandeling, het tot stand komen van die rechtshandeling bevordert, ofschoon hetgeen hij weet of moet begrijpen hem daarvan zou behoren te weerhouden."
Dwaling (art. 6:228 BW)
Van dwaling is sprake wanneer een overeenkomst tot stand komt zonder goede voorstelling van zaken, terwijl geldt dat als partijen wel een goede voorstelling van zaken hadden gehad, zij geen of een andere overeenkomst zouden hebben gesloten.
Oneerlijke handelspraktijk (art. 6:193b BW)
Een handelaar pleegt een oneerlijke handelspraktijk wanneer hij:
- in strijd handelt met de professionele toewijding die van hem verwacht mag worden, en
- de doorsnee consument hierdoor geen geïnformeerd besluit neemt of kan nemen, en
- de doorsnee consument daardoor een besluit kan nemen dat hij anders niet genomen had.
Argumenten
Er is in de wetenschap inmiddels veel bekend over de impact van het hebben van schulden op het functioneren van mensen. Onder druk van de omstandigheden, door ‘schuldenstress’ zijn mensen niet goed in staat om weloverwogen beslissingen te nemen. Hier kan makkelijk misbruik van gemaakt worden. Omstandigheden die hierbij een rol spelen zijn:
- het niet wijzen op de gratis mogelijkheden van schuldhulpverlening;
- de overeenkomst die gesloten is, is duidelijk nadelig voor betrokkene vanwege de hoge kosten die in rekening worden gebracht en de extra kosten bij voortijdige beëindiging;
- niet hanteren van een bedenktijd voor het ondertekenen van de overeenkomsten;
- tijdens een huisbezoek ter plekke laten ondertekenen van de overeenkomsten (het is dan lastiger om nee te zeggen of iemand eerst te raadplegen);
- het laten ondertekenen van een akte van cessie, hetgeen een omstreden manier is om een deel van het inkomen af te nemen;
- het innemen van de Digi-D-inloggegevens, terwijl deze hoogstpersoonlijk zijn;
- geen rekening houden met de draagkracht van mensen (€ 1100 opstartkosten en maandelijks € 100,- in rekening brengen bij iemand die maandelijks slechts een aflossingscapaciteit heeft van € 53);
- de schuldhulpverlening wordt als voortraject niet erkend wanneer bij de rechter om een moratorium, een dwangakkoord of om toelating tot de WSNP wordt gevraagd.
En mocht er geen goede hulp zijn verleend dan is er ook de mogelijkheid om de organisatie aan te spreken op wanprestatie.
Betere bescherming
De Wet op het consumentenkrediet en het Burgerlijk Wetboek biedt bescherming, maar het kan veel beter geregeld worden. Waarom beperkt het verbod zich tot schuldbemiddeling bij een consumentenkrediet? En waarom is er gekozen voor een strafrechtelijke handhaving en niet voor de mogelijkheid om bestuurlijke boetes op te leggen? Ondertussen moeten we het doen met de regels die we hebben.
Voorbeelden
Heb je voorbeelden van schuldhulpverlening tegen betaling of wil je meer informatie over wat je kunt doen, stuur dan een e-mail naar info@schuldinfo.nl
Meer informatie
- Achtergrondinfo: Verbod schuldhulp tegen betaling
- Hof Amsterdam 8 oktober 2013, ECLI:NL:GHAMS:2013:3270
- Hoge Raad 14 november 2000, ECLI:NL:HR:2000:AA8296