De klacht
De heer en mevrouw G. dienden bij aanvang van het traject minnelijke schuldhulpverlening bij de gemeente Heemskerk de lijfrenteverzekering van de heer G. af te kopen. De vroegtijdige afkoop van de verzekering was voor hen zeer nadelig, omdat een groot deel van de huidige waarde en mogelijk toekomstige waarde verloren ging. Uiteindelijk zijn niet alle schuldeisers akkoord gegaan met het voorstel voor een minnelijke schuldregeling, zodat het schuldhulpverleningstraject bij de gemeente Heemskerk werd beëindigd. De heer en mevrouw G. zijn vervolgens toegelaten tot de wettelijke regeling Wsnp.
De heer en mevrouw G. klagen bij de Nationale ombudsman erover dat de gemeente Heemskerk hen verplichtte tot afkoop van de lijfrenteverzekering, voordat duidelijk was of de schuldeisers akkoord zouden gaan met het minnelijke betalingsvoorstel.
Hoe is de afkoop van een lijfrenteverzekering geregeld?
Afkoop van een lijfrenteverzekering houdt in dat de verzekeraar de afkoopwaarde van de verzekering uitkeert aan de verzekeringnemer, waarmee de toekomstige uitkeringsplicht van de verzekeraar vervalt. Daarmee vervalt ook de verzekering.
Over de afkoopsom van een lijfrenteverzekering moet in beginsel inkomstenbelasting worden betaald. Dit kan oplopen tot 52% van de afkoopsom. Daarnaast moet meestal aan de Belastingdienst een revisierente van 20% van de afkoopsom worden betaald. In de Wgs is niet bepaald onder welke omstandigheden de gemeente in het kader van de gemeentelijke schuldhulpverlening van een schuldenaar mag vergen de lijfrenteverzekering af te kopen. Dit is ook niet vastgelegd in de Beleidsregels of het Beleidsplan van de gemeente Heemskerk en ook niet in de Gedragscode schuldhulpverlening van de NVVK waarnaar het Beleidsplan verwijst.
Als het niet lukt om een minnelijk akkoord met de schuldeisers tot stand te brengen, kan met hulp van de gemeente bij de rechter een verzoek om toelating tot de wettelijke schuldsanering (Wsnp) worden ingediend. Als de schuldenaar wordt toegelaten tot de Wsnp en de lijfrenteverzekering nog niet is afgekocht, zal de Wsnp-bewindvoerder beoordelen of de lijfrenteverzekering moet worden afgekocht. De bewindvoerder zal daarvoor toestemming vragen aan de rechter-commissaris. Ingevolge artikel 295, zesde lid, van de Faillissementswetwetten.overheid.nl/cgi-bin/deeplink/law1/bwbid=BWBR0001860/article=295 in samenhang met artikel 22a, eerste lid, aanhef en onder a, zal de rechter-commissaris beoordelen of de afkoop van de levensverzekering de schuldenaar onredelijk benadeelt. Dit vergt een beoordeling van de individuele omstandigheden. Van belang is of de levensverzekering is bedoeld om te voorzien in het levensonderhoud van de schuldenaar op diens oude dag, oftewel of de levensverzekering een verzorgingskarakter heeft. Als de levensverzekering een verzorgingskarakter heeft, moet de afkoop in beginsel als onredelijk benadelend worden beschouwd. Als de schuldenaar echter nog andere oudedagsvoorzieningen heeft, kan dat anders zijn. In dat geval is afkoop van de levensverzekering niet onredelijk benadelend als de levensverzekering naast de andere oudedagsvoorzieningen niet noodzakelijk is voor een aanvaardbaar niveau van inkomsten voor levensonderhoud in de toekomst. Daarbij gaat het om een niveau dat naar maatschappelijke opvattingen in het algemeen nodig is voor het normale levensonderhoud.
Wat is het oordeel van de Nationale ombudsman?
De Nationale ombudsman toetst de klacht van de heer en mevrouw G. aan het vereiste van redelijkheid. Dit betekent dat de overheid de verschillende belangen tegen elkaar afweegt voordat zij een beslissing neemt. De uitkomst hiervan mag niet onredelijk zijn.
De Nationale ombudsman is van oordeel dat de uitkomst van de door de gemeente verrichte belangenafweging niet redelijk is. De gemeente heeft niet redelijk gehandeld door van de heer en mevrouw G. te eisen dat zij de lijfrenteverzekering zouden afkopen bij aanvang van het minnelijke traject, vóórdat een regeling met de schuldeisers tot stand was gekomen. In dit geval was te voorzien dat met de afkoop een groot bedrag voor de heer en mevrouw G. verloren zou gaan. Daarom had naar het oordeel van de Nationale ombudsman in dit geval geprobeerd kunnen worden om in het minnelijke voorstel de door de verzekeraar opgegeven afkoopwaarde op te nemen en daarbij aan te geven dat na akkoord van de schuldeisers onverwijld wordt overgegaan tot afkoop. Op die manier wordt eveneens aan de schuldeisers getoond dat de schuldenaars bereid zijn tot volledige medewerking. Weliswaar kunnen waardeveranderingen optreden bij beleggingsverzekeringen, maar meestal is niet te verwachten dat in de periode tussen het opvragen van de afkoopwaarde en het akkoord van de schuldeisers aanzienlijke waardeveranderingen optreden. In dit geval was na de opgave door de verzekeraar van de afkoopwaarde binnen zes maanden duidelijk dat niet alle schuldeisers akkoord waren met het voorstel. Als de schuldeisers niet akkoord gaan met het minnelijke voorstel en de schuldenaar wordt vervolgens toegelaten tot de Wsnp, wordt op deze manier de mogelijkheid open gelaten dat de rechter-commissaris beoordeelt of de afkoop van de levensverzekering niet onredelijk benadelend is.
Conclusie
De klacht over de onderzochte gedraging van de gemeente Heemskerk is gegrond wegens schending van het vereiste van redelijkheid.
Aanbeveling
De Nationale ombudsman beveelt de gemeente Heemskerk aan om in gevallen waarin de afkoop van een lijfrenteverzekering mogelijk nadelig is voor de schuldenaar, de lijfrenteverzekering niet vóór de totstandkoming van een regeling met de schuldeisers te laten afkopen. In plaats daarvan kan de afkoopwaarde worden opgenomen in het voorstel aan de schuldeisers met de opmerking dat na akkoord van de schuldeisers onverwijld wordt overgegaan tot afkoop.
Meer informatie
-Rapport Nationale ombudsman 20 september 2017, nr. 2017/103
- Achtergrondinfo schuldhulpverlening